Existentiële eenzaamheid
Existentiële eenzaamheid is een gevoel van eenzaamheid dat onoverkomelijk verbonden is met het feit dat je mens bent. In tegenstelling tot de eenzaamheid die je kunt voelen als je iemand mist heeft existentiële eenzaamheid het niet nodig dat je een bepaald persoon mist. Dankzij het feit dat we nu eenmaal bestaan is existentiële eenzaamheid altijd aanwezig. Het is een onvermijdelijk onderdeel van ons mens zijn. Maar dat wil niet zeggen dat we ons erbij moeten neerleggen als we er last van hebben. Helaas hebben veel mensen de overtuiging dat eenzaamheidgevoelens nu eenmaal lijdzaam ondergaan moeten worden, omdat ze bij het leven horen. Dat is triest.
Groei uit verbinding, groei in verbinding
Ieder mens wordt geboren uit de samenvoeging van andere mensen. Geboren worden is een uniek samenwerkingsproces van twee wezens, een samenwerking die ook na de geboorte nog jarenlang door gaat. Je wordt als mens opgevoed en opgeleid om te leren samenleven met anderen. En in die samenleving, door dat samen-gaan-met-anderen, ontwikkelt een mens zich en is er groei mogelijk. Mensen ontlenen hun bestaan aan het bestaan van andere mensen.
De kant van de medaille die vaak niet wordt gezien: existentiële verbondenheid
Wij zijn als mens voorbestemd om met anderen samen te leven. We hebben een ingeboren behoefte, een noodzaak, om het leven vorm te geven samen met anderen. We hebben daarom niet zozeer te maken met een existentiële eenzaamheid als wel met een existentiële verbondenheid met anderen. Het zijn de momenten waarop wij die verbondenheid met anderen niet ervaren die ons pijn doen. Dat gevoel van eenzaamheid is ons noodsignaal. Het laat ons voelen dat we als mens iets tekort komen. Het is een inwendige oproep tot actie: doe er wat aan!
Eenzaamheid als signaal
In plaats van ons neer te leggen bij eenzaamheid en ons lijden te ondergaan kunnen we op een andere manier leren kijken naar eenzaamheid. Die andere manier leert ons luisteren naar onszelf en naar het signaal dat eenzaamheid ons geeft. We hebben het als mens nodig om ons verbonden te voelen met andere mensen en zo met de wereld. Ieder mens heeft ook in dat opzicht eigen behoeftes. Zoals de een aan drie vrienden de handen vol heeft, geeft een ander een feestje voor zijn 30 beste vrienden.
Gepsychologiseerde wereld
We zijn inmiddels allemaal opgevoed met het verschil tussen introvert en extravert. We kennen allerlei psychologische indelingen en geven onszelf en elkaar de nodige etiketten. Maar welk etiket hoort bij; ‘behoefte voelen je te verbinden’? Laat je niet verleiden te zeggen dat dat de term ‘mensen-mens’ is. Wat we een mensen-mens noemen is hooguit iemand die met gemak contacten aangaat en onderhoudt. Een ander is misschien niet zo erg geneigd contact te zoeken, of dat nu wel of niet lichamelijk is. Maar niemand is geen ‘mensen-mens’.
Daarbij kun je verbinding ook nog verschillende manieren uitleggen. Voor de een betekent het lekker stappen met je vrienden, de ander zal zich verbinden aan een God en daarmee intens gelukkig zijn. Voor de een zal verbinden meer te maken hebben met persoonlijk contact in aanraking, voor een ander heeft verbinden meer te maken met een geestelijke verbondenheid. Je hebt, kortom, geen etiket nodig. Ieder heeft verbinding nodig, maar ieder op haar of zijn eigen manier.
Schieten met hagel
Wie zich niet voldoende verbonden voelt met het leven, met anderen, zal dat ervaren als een gevoel van eenzaamheid. Het is in dat geval niet genoeg om in het wilde weg op zoek te gaan naar contact met mensen. Het signaal moet goed begrepen worden. Wie zich eenzaam voelt zal eerst moeten weten waar de persoonlijke behoefte ligt. En als die behoefte bekend is is het vervolgens nodig te ontdekken hoe die behoefte vervuld zou kunnen worden. Dat doe je niet op een achternamiddag. Dat doe je ook niet in drie simpele stappen of met 10 tips tegen eenzaamheid. Goed voor jezelf zorgen betekent ook zorgen dat je verbinding met het leven in orde is. Kennis van wat goed en gezond is voor ons komt ons niet aanwaaien. Daar moet je iets voor doen.
Verbinding leggen tussen mensen vraagt een hoop kennis. Van hoe mensen met elkaar omgaan, van je eigen doelen en drijfveren, van je eigen behoeften en die van anderen. Ken je die dingen niet, dan is het contact met anderen altijd een toevalstreffer. Je drijft als het ware op de oceaan van mogelijke verbindingen en je komt wel of niet aan op een eiland van verbinding. Dat is hoe mensen het doen die zich niet bewust zijn van hun eigen rol in het verhaal. Dat is zoals de meeste mensen het doen: leven met de mensen die je door toeval ontmoet.
Of het een halfje wit is
Raar, dat we allerlei andere dingen wel zorgvuldig uitzoeken, maar onze relaties niet. Een nieuwe telefoon moet aan een stevige set eisen voldoen. Een huis koop je niet zo maar op een saaie zondagochtend. Zelfs voor je brood kies je zorgvuldig je leverancier, of dat nu een super-bakker is in een heel ander stadsdeel, of de Aldi omdat het zo fijn goedkoop is. Je hebt er over nagedacht. Je weet wat je lekker vindt. Maar vrienden ontmoeten we bij toeval. Op het werk. Bij de sport. Nog van school. Op vakantie. Niks mis mee, daar niet van. Maar we tobben wat af met vrienden die eigenlijk niet zo goed bij ons passen. Met partners waar we op uitgekeken zijn. Doordat we eigenlijk maar een beetje in het wilde weg iemand hebben getroffen. Doordat we eigenlijk helemaal niet weten wat we elkaar te bieden hebben, wat we nodig hebben van elkaar en hoe we dat voor elkaar krijgen.
Individualisme
Zelfkennis is daarom de eerste stap als je je leven een richting in wilt sturen van meer verbondenheid, van meer en betere relaties. Er wordt vaak gezegd dat individualisme de pest is voor onze wereld en dat daar de eenzaamheid vandaan komt. Ik moet dat tegenspreken. Eenzaamheid is zo oud als de wereld, maar we gaan het in onze tijd pas zien. Mensen hebben zich altijd al eenzaam gevoeld. Maar ze hadden andere, dringender zorgen. Brood op de plank, bijvoorbeeld. En geld voor een school voor hun kinderen. Pas nu we wat meer gelegenheid hebben ons op andere dingen te richten ontdekken we dat eenzaamheid ons leven veel meer beheerst dan we zouden wensen. Eenzaamheid die we voelen omdat we ons geboorterecht, existentiële verbondenheid, niet ervaren.
Uniek deel van een onontkoombaar geheel
Het wordt hoog tijd dat we de ogen open doen en erkennen dat individualisme ook inhoudt: zelfkennis en kennis van hoe je in de wereld kunt zijn. Dan zul je ontdekken dat je pas in je relatie met die wereld echt jezelf kunt zijn. Ons individualisme is nog niet ver genoeg doorontwikkeld. We steken nu in het stadium waarin we materieel kunnen zorgen voor onszelf. Dat we daarbij volstrekt afhankelijk zijn van anderen valt niet zo op, maar een feit is het wel. Echt individualisme is ook ontdekken, beseffen, weten, dat je een uniek individu bent in een groter geheel, waar je onlosmakelijk deel van uitmaakt. Je plaats vinden daar gaat het om.
Zoeken tot je een ons weegt
Je kunt als je last hebt van eenzaamheid op zoek gaan naar wat voor jou belangrijk is. Naar je drijfveren, je waarden, je voorkeuren, je interessen, je manier van communiceren en wat die jou oplevert. Naar wat jou gelukkig maakt. Daar kun je met gemak tientallen jaren over doen. Als je dat aantrekkelijk lijkt, moet je dat vooral doen. Ik heb het ook gedaan, maar leuk was het niet. Je kunt ook een speciaal programma volgen van twee maanden, waarin je in vier uur per week dat hele proces doorloopt. Ik heb dat programma, die cursus, gemaakt omdat ik het idioot vond dat ieder mens geacht wordt ‘door schade en schande’ allerlei dingen onder de knie te krijgen. Terwijl je veel van die dingen gewoon in een les kunt stoppen.
En dan nu: reclame
Ik heb het programma Creatief Leven genoemd. Omdat dat precies is wat je moet doen: jouw eigen leven op jouw manier vormgeven. Pas als je dat doet, creatief leven, benut je jouw potentieel helemaal. Daardoor voel je je gelukkig. En als jij gelukkig bent, straal je dat uit naar je omgeving. Je maakt anderen dus ook gelukkig. Deze cursus geeft jou alles in handen om je leven een boost te geven. Een nieuwe richting op te sturen.
Je bent al verbonden met alles en iedereen. Die existentiële verbondenheid is er al. Voel je het niet zo? Zorg dan dat jij je leven zo invult dat het jou en de mensen om je heen gelukkig maakt. Waar wacht je nog op? Vraag hulp aan een deskundige en schrijf je in voor een groepscursus of doe het online programma Creatief Leven. Hop!
Jeannette Rijks
Zo’n twintig jaar ben ik actief bezig met het onderwerp eenzaamheid. Eenzaamheid slaat toe als de patronen van je leven veranderen, omdat dan ook het patroon verandert van je relaties. En dat patroon van relaties, dat is zo’n beetje de basis van je leven.
Eenzaamheid - Jeannette Rijks 